نهضت حسینی حضرت سیدالشهدا(ع) را باید یک مجموعه تمام و کمال از تبلور ارزش‌های دینی و الهی دانست. همواره در وقایع اجتماعی، فرهنگی، دینی و حتی سیاسیِ جامعه شیعه، ماجرای عاشورا به عنوان یک بیت‌الغزل جدی وجود داشته است. در این بین، توجه به ابعاد اخلاقی و عرفانی قیام عاشورا یکی از آن نقاط مهم و قابل توجه این نهضت است. عاشورا همانگونه که تلاقی حماسه و احساس است، درون خود انگاره‌های عظیم اخلاقی و عرفانی را داراست. برای بررسی دقیق‌تر این موضوع با حجت‌الاسلام علی فضلی، عضو هیأت علمی گروه عرفان و معنویت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم.

مهم‌ترین راه اتصال به نور الهی، حب اهل‌ بیت(ع) است

فضلی در ابتدا گفت: همه عرفای بزرگ تاریخ در قرون اسلامی برترین و محکم‌­ترین و نزدیک‌­ترین راه تقرب به خدای سبحان را محبت اهل‌بیت (سلام‌الله علیهم) می‌دانند. سعدالدین حمویه از عرفای بزرگ اسلامی می‌گوید: «من پس از بیست و پنج سال ریاضت دریافتم که راه قرب الهی، در حب اهل‌بیت است.»  چرا این محبت چنین ویژگی‌ای دارد؟ زیرا از نگاه ارباب سلوک و شهود تنها راه وصال الهی اتحاد با ولایت اهل بیت سلام‌الله علیهم است و اولین و گسترده‌ترین نور و فیض وجود، که به گونۀ مستقیم با حضرت حق سبحانه مرتبط و متصل است، نور محمدی و علوی و حسنی و حسینی است که در عرفان به آن حقیقت محمدیه و علویه می‌گویند.

چگونه خود را به ولایت حسینی برسانیم؟

وی افزود: از نگاه عرفا سریع‌ترین راه تقرب نیز در میان اهل بیت، امام حسین(ع) است که سفینۀ حسینی اسرع السُفُن نامیده می‌شود. اکنون پرسش آن است که راه وصول به این امام حسین علیه‌السلام چیست؟ من در اینجا فقط مراحلش را ذکر می‌کنم و تشریح هر یک از آن مراحل را به زمان دیگری می‌سپارم. از نگاه ارباب سلوک و شهود باید هفت مرحله را که رابطۀ پلکانی دارند طی کرد: اول، معرفت به امام حسین (ع) دوم، محبت به امام حسین (ع)؛ سوم، تبعیت از امام حسین (ع)؛ چهارم، مناسبت با امام حسین (ع)؛ پنجم، معیت قلبی با امام حسین (ع)؛ ششم، عندیت شهودی با امام حسین (ع)؛ هفتم، اتحاد با ولایت امام حسین (ع).

حجت‌الاسلام علی فضلی

باید بین عاشق حسینی و امام حسین یک تناسب برقرار شود

عضو هیأت علمی گروه عرفان و معنویت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: اصحاب وفادار امام حسین علیه‌السلام همه این مراحل هفتگانه را داشتند. ما در اینجا فقط به یکی از این مراحل یعنی تناسب اشاره می‌­کنیم. تناسب که نتیجۀ معرفت و محبت و تبعیت و همچنین پایۀ شفاعت است، به معنای تشابه ظاهری ـ باطنی است. این تشابه ظاهری ـ باطنی بر سه قسم است: تناسب تکلیفی، تناسب اخلاقی و تناسب سلوکی. تناسب تکلیفی یعنی آن که محب حسین علیه‌السلام همانند آن امام عاشقانه مقیّد به انجام احکام تکلیفی یعنی اوامر و نواهی الهی باشد. مانند سخن امام حسین علیه‌السلام:« انی احب الصلوه».

داستانی از تناسب حسینی

تناسب اخلاقی یعنی آن که محب حسین علیه‌السلام همانند آن امام خلق و خوی حسینی یعنی فضایل اخلاقی داشته باشد. حسن بصری نقل کرده است: امام حسین علیه‌السلام باغی داشت که فردی به نام «صافی» باغبان آن بود. روزی حضرت به سوی آن باغ حرکت کردند؛ هنگامی که نزدیک باغ رسیدند امام دید آن غلام (باغبان) مشغول غذا خوردن است و صافی متوجه حضور امام نشد. امام مشاهده کرد که غلام، نیمی از نان خودش را خورد و نیم دیگر را به سگی داد که در کنارش نشسته بود. زمانی که غلام، از غذا خوردن فارغ شد گفت: «الحَمدُ لِلّهِ رَبِّ العالَمینَ؛ خداوندا!من و سرورم را بیامرز همان‌گونه که به پدر و مادرش برکت دادی، ای بخشنده‌ترین بخشنده‌ها!» در این هنگام امام حسین جلو آمد و صافی از حضور امام آگاه شد. غلام با شرمندگی بلند شد و از امام معذرت خواست و از اینکه آن حضرت را ندیده است پوزش طلبید. امام فرمود: دیدم که نیمی از نان را خودت می‌خوردی و نیمی را به سگ می‌دادی! علت این کارت چه بود؟ غلام عرض کرد: سرورم! دیدم که من غذا می‌خورم و این حیوان به من چشم دوخته است. من از او شرمنده شدم؛ دیدم او سگ شماست که حراست باغ را به عهده دارد و من هم نوکر شما که روزی‌خور و نان‌خور خانواده شما هستم. امام حسین (ع) از سخن غلامش گریان شد و غلام را در راه خدا آزاد کرد(مقتل خوارزمی، صفحه۲۲۳).

فضلی در انتها گفت: تناسب سلوکی یعنی آن که محب حسین علیه‌السلام همانند آن امام صاحب منازل سلوکی و مقامات شهودی باشد؛ یعنی به قدر سعۀ وجودی خود دارای مقام توکل و تسلیم باشد. چنان که امام حسین علیه‌السلام می­‌فرمود: «الهی رضی بقضائک تسلیما لامرک لا معبود سواک».